:: Вілейка-Info :: гісторыя

Лічыцца, што Вілейка з'явілася каля пяці стагоддзяў таму, аднак археалагічныя знаходкі сведчаць аб тым, што людзі заснавалі пастаяннае селішча недалёка ад сённяшніх межаў Вілейкі нашмат раней за гэтую дату. Першыя людзі на тэрыторыі сучаснага Вілейскага раёна з'явіліся прыкладна ў 9 тысячагоддзі да нашай эры. Недалёка ад вёсак Сасёнка і Асташкава знойдзены стаянкі старажытных людзей і крэмневыя прылады працы, па якіх узрост знойдзеных стаянак адносяць да 7-5 тысячагоддзя да нашай эры. Пазнейшыя археалагічныя помнікі, якія адносяцца да эпохі неаліту (4-2 тысячагоддзі да нашай эры), выяўлены каля вёсак Камена, Кастыкі, Куранец, Нарач, Рабунь і некаторых іншых.

Найбольш старыя з гэтых знаходак належаць плямёнам кундаўскай культуры, якія жылі ў паўночнай частцы сучаснай тэрыторыі раёна прыкладна да 4 тысячагоддзя да нашай эры, пасля чаго на іх месца прыйшлі плямёны нарвенскай культуры. Аднак ужо ў 3 тысячагоддзі да нашай эры іх змянілі плямёны культуры грабеньчата-ямачнай керамікі. Пазней, у эпоху бронзы (3-2 тысячагоддзе да н.э. – VII ст. да н.э.), нашы землі засялялі плямёны культуры шнуравай керамікі, а ў раннім жалезным веку – балцкія плямёны культуры штрыхавой керамікі. Археалагічных знаходак на тэрыторыі Вілейскага раёна, якія адносяцца да бронзавага і жалезнага стагоддзяў, зроблена вельмі шмат, у тым ліку і каля самой Вілейкі.

Прыкладна з сярэдзіны 1 тысячагоддзя нашай эры наступіла пара банцараўскай культуры. З часоў крывіцка-дрыгавіцкіх славян захаваліся шматлікія пахавальныя помнікі: на тэрыторыі Вілейскага раёна налічваецца больш за 20 курганных могільнікаў IX-XII стст. н.э.

У X-XIII стст. тэрыторыя сучаснай Вілейшчыны ўваходзіла ў склад Полацкага княства, а з XIV па XVII ст. – у Вялікае княства Літоўскае. У гэты перыяд паселішча носіць назву Стары Куранец.

Паводле апошніх даследаванняў, першая пісьмовая згадка Вілейкі датуецца 1460 годам, аднак яшчэ некалькі гадоў таму датай першай згадкі (і адпаведна, заснавання) лічыўся 1599 год. Дзякуючы гэтаму адкрыццю Вілейка адзначыла сваё 400-годдзе і 550-годдзе з розніцай усяго 11 гадоў.

З 1793 года, пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай, Вілейка ўваходзіць у склад Расійскай імперыі. На існуючых картах Вілейкі XVIII стагоддзя відаць, што паселішча размяшчалася на працягу больш за кіламетр па беразе Віліі ўздоўж адзінай вуліцы з невялікай плошчай ля месца ўпадзення ў Вілію яе прытоку. Тады ж, у канцы XVIII ст., а менавіта 3 траўня (па старым стылі) 1795 года, Вілейка стала павятовым горадам. З 22 студзеня (па старым стылі) 1796 года існуе герб Вілейкі, ад першапачатковай выявы якога да нашага часу ў некалькі змененым выглядзе захавалася толькі ніжняя частка (у верхняй адлюстроўваўся Мінскі герб, які ў 1845 годзе быў заменены на Віленскі, а пасля кастрычніцкай рэвалюцыі быў адменены адначасова са знікненнем Віленскай губерні).

Асноўнымі заняткамі жыхароў горада даўней з'яўляліся земляробства і рачное суднаходства. Па Віліі і далей па Нёмане ў Еўропу вывозілі лес і прадукты земляробства. Штогод у горадзе праводзіліся буйныя гандлёвыя кірмашы, аб'ёмы гандлю пачалі спадаць толькі напрыканцы XIX ст. З XVIII ст. у Іллі пачала працаваць найбуйнейшая на тэрыторыі сучаснай Беларусі шкляная мануфактура. У ХІХ ст. недалёка ад Даўгінава існавала суконная фабрыка. Да канца XIX ст. ў Вілейцы налічвалася больш за 3,5 тысячы жыхароў, 59% з якіх не былі навучаны грамаце. Усяго ў Віленскай губерні пражывала больш за 200 тысяч жыхароў.

З пачатку ХІХ ст. пасля вялікага пажару 1810 года і разбурэнняў падчас вайны 1812 года пачалася буйная рэканструкцыя горада. З 1845 года Вілейка становіцца цэнтрам Віленскай губерні, яе абнаўленне працягваецца. На працягу стагоддзя поўнасцю была заменена старая забудова. Многія будынкі сённяшняй Вілейкі былі закладзены ў канцы XIX - пачатку XX стст. Водныя грузаперавозкі па рацэ ў XX ст. замяніліся значнымі па велічыні патокамі грузаў і пасажыраў праз Вілейскую станцыю чыгункі (існуе з 1904 года).

У 1917 годзе, 8 лістапада, у Вілейцы ўсталявана Савецкая ўлада. Пратрымалася яна крыху больш за год - са снежня 1918 года Вілейка была акупавана германскімі войскамі, у 1919 г. - польскімі, з 1921 г. - адышла ў склад Польшчы і заставалася правінцыйным мястэчкам на яе ўскраіне аж да 1939 года. Пасля пераходу Заходняй Беларусі ў склад СССР Вілейка атрымала статус цэнтра Вілейскай вобласці, у якім праіснавала амаль да канца Другой сусветнай вайны. У верасні 1944 года, праз два месяцы пасля вызвалення раёна ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, Вілейка стала раённым цэнтрам Маладзечанскай вобласці, а пазней (з 1960 года) - Мінскай.

У гады Вялікай Айчыннай вайны раён знаходзіўся ў акупацыі (з 25.06.1941 г. па 2.07.1944 г.). Нямецка-фашысцкія захопнікі за гады вайны знішчылі больш за 15 тысяч мірных жыхароў раёна, у тым ліку поўнасцю спалілі разам з насельніцтвам 5 вёсак. Дзве вёскі (Любча і Баркі) так і не былі адноўлены пасля вайны.

У цяперашні час Вілейскі раён займае плошчу 2400 кв. км. Большая частка тэрыторыі раёна належыць да Нарачанска-Вілейскай нізіны і ўяўляе сабой узгорыстую мясцовасць з мноствам азёр і часткова асушаных балот. Амаль палова плошчы раёна (больш за 41%) занята хваёвымі і змешанымі лясамі. На тэрыторыі раёна, амаль дакранаючыся рысы горада, размяшчаецца самы буйны ў рэспубліцы штучны вадаём - Вілейскае вадасховішча, якое існуе з 1974 года. Яго плошча роўная амаль 65 кв. км, а аб'ём вады ў сярэднім складае 0,24 млрд. кубаметраў. Будаўніцтва вадасховішча і Вілейска-Мінскай воднай сістэмы, якая ўключае ў сябе каскад вадасховішчаў (Вілейскае, Заслаўскае, Крыніца і Дразды), злучаных штучнымі каналамі з пяццю водапомпавымі станцыямі, дало магчымасць забяспечыць сталіцу Беларусі якаснай пітной вадой у неабходнай колькасці.

Дадатковыя дадзеныя па Вілейцы і Вілейскім раёне прыведзены на старонцы Статыстыка.

Перадрук матэрыялаў дапускаецца толькі са спасылкай на сайт Вілейка-Info.

Вілейка-Info :: неафіцыйны інфармацыйны сайт Вілейкі
https://vileykainfo.by